Konsep-Konsep Asas Demografi

1- Mortaliti

• Tingkat mortaliti penting dalam mengukur kualiti hidup penduduk.
• Isu mortaliti juga berkaitrapat dengan status kesihatan penduduk. Ini juga bermakna data mortaliti selalu digunakan sebagai indikator kepada status kesihatan modal insan.
• Data mortaliti juga berguna sebagai ukuran mengawal sesuatu penyakit dan mengurangkan kematian melalui dasar-dasar kerajaan seperti dasar kesihatan, dasar tenaga buruh dan keperluan penyertaan penduduk dalam skim-skim perlindungan insuran kesihatan atau nyawa
• Badan Kesihatan Sedunia (WHO) dan Pertubuhan Bangsa-Bangsa Bersatu (PBB) mentakrifkan kematian sebagai: “ Hilangnya semua bentuk atau tanda-tanda kehidupan secara kekal selepas sesuatu kelahiran hidup berlaku” 
• Sesuatu kematian yang berlaku sebelum berlakunya kelahiran hidup terkeluar daripada takrif ini.

Perbezaan Pola Mortaliti

Mengikut jantina

• Secara umum jangkahayat wanita lebih panjang daripada lelaki

• Tingkat mortaliti lelaki adalah tinggi berbanding wanita pada semua peringkat umur di NM & NSM

Mengikut umur

• bentuk keluk kematian yang tipikal/lazim adalah berbentuk U.  Mortaliti tinggi pada umur awal kelahiran dan kemudian merosot menjelang umur dewasa dan kembali meningkat semula menjelang usia tua

• Kejatuhan tingkat mortaliti adalah lebih cepat pada usia awal kelahiran berbanding peningkatannya pada usia tua

Mengikut kawasan

·         perbezaan tingkat mortaliti antara bandar dan luarbandar adalah kecil di negara perindustrian maju.

·         sebelum abad ke 20, mortaliti adalah tinggi di bandar berbanding luarbandar di negara Eropah dan Amerika Utara.  Bagaimanapun, perbezaan ini mulai menurun selepas abad ke 20.

·         di negara membangun, kemajuan dalam perkhidmatan kesihatan awam dan kemudahan perubatan di bandar disertai status sosio-ekonomi penduduk bandar yang meningkat dari segi berpendidikan, pendapatan dan memiliki kesedaran tinggi tentang soal kesihatan membawa kepada tingkat mortaliti bandar lebih rendah daripada kawasan luarbandar

 Mengikut etnik atau agama

•       Wujud perbezaan tingkat mortaliti mengikut latarbelakang etnik/budaya dan agama/kepercayaan penduduk.

•       Contoh, di USA tingkat mortaliti tinggi dalam kalangan mereka bukan berkulit putih berbanding mereka yang berkulit putih.

•       Kes bunuh diri agak berkurangan dalam kalangan penganut agama Islam berbanding bukan Islam.

•       Di Malaysia juga berlaku perbezaan tingkat mortaliti antara etnik Melayu, Cina dan India. Tingkat mortaliti lebih tinggi dalam kalangan Melayu berbanding bukan Melayu dan ini berkaitrapat dengan perbezaan status sosio-ekonomi antara etnik-etnik ini di Malaysia.

•       Tingkat mortaliti juga berbeza mengikut status perkahwinan. Tingkat mortaliti lebih rendah dalam kalangan mereka berstatus kahwin   berbanding status perkahwinan lain (membujang, bercerai atau menjanda, atau berpisah). Ini ada kaitan dengan kestabilan emosi, jaminan sekitaran kehidupan keluarga yang sihat dan terjamin

 Mengikut status ekonomi penduduk

o   Walaupun tingkat mortaliti telah menurun, masih terdapat perbezaan pola mortaliti dalam kalangan penduduk mengikut status sosio-ekonomi –perbezaan mengikut pekerjaan, pendapatan, pendidikan dll.

o   Mereka dari status sosio-ekonomi tinggi mempunyai tingkat mortaliti lebih rendah berbanding mereka berstatus sosio-ekonomi rendah. Perbezaan status sosio-ekonomi ini mempunyai pengaruh ke atas kualiti pemakanan, persekitaran kediaman dan tabiat/gaya hidup penduduk. 

o   Mereka dari kelas sosial rendah (buruh) mempunyai tingkat mortaliti lebih tinggi daripada mereka dari kelas sosial atasan (golongan professional, pegawai berpangkat tinggi)

o   Mereka (ibu-ibu) berpendidikan tinggi mempunyai tingkat mortaliti bayi lebih rendah berbanding mereka yang berpendidikan rendah. Ini  menunjukkan wujud hubungan rapat antara taraf pendidikan dan tingkat mortaliti

2- Fertiliti

• Fertiliti berkaitan rapat dengan fenomena kelahiran

• merujuk kepada ‘bilangan sebenar kelahiran hidup yang berlaku pada seseorang wanita, pasangan suami isteri atau sekumpulan wanita’ dalam suatu jangka masa tertentu .

• Fertiliti berbeza dengan konsep kesuburan (fecundity)

• Fekunditi merujuk kepada  kemampuan atau keupayaan fisiologi seseorang wanita untuk menghasilkan kelahiran hidup 

• Konsep fertiliti adalah terhad kepada kesuburan seseorang wanita dan kebiasaannya lebih rendah daripada kemampuan fisiologikalnya untuk mempunyai/melahiran anak (faktor umur: 15-49 th)

Faktor lain mempengaruhi fertiliti:

•       Taburan umur dan jantina  penduduk - kadar/bilangan wanita dalam kumpulan umur produktif (15-49 tahun) adalah petunjuk penting kepada aras fertiliti

•       Fenomena perkahwinan - kadar/bilangan pasangan berkahwin juga merupakan petunjuk penting kepada aras fertiliti dalam sesuatu kependudukan

•       Tempoh perkahwinan/jangkamasa dalam perkahwinan - tempoh sesuatu perkahwinan juga penting sebagai petunjuk kepada aras fertiliti.  Kadar penceraian yang tinggi boleh merencatkan aras fertiliti

•       Pariti atau bilangan anak yang sudah dilahirkan - pariti penting dalam menentukan aras fertiliti. Biasanya sais keluarga sering dipengaruhi oleh nilai sosial.  Nilai sosial yang tidak menggalakkan bilangan anak yang ramai akan menyebabkan aras fertiliti rendah, dan ini akan mempengaruhi bilangan kelahiran dan saiz famili seterusnya

•       Faktor jantina anak - dalam konteks sesuatu budaya, terdapat nilai tertentu tentang jantina anak.  Percubaan untuk terus mendapatkan anak dari jantina tertentu boleh mempengaruhi aras fertiliti.

3- Migrasi

•       A definition of migration: "the movement of people which involve a permanent change of residence, where permanent is taken to last more than one year" (based on the United Nations Commission, and Carr (1997) p. 46).